Nấm Đông trùng hạ thảo (Cordyceps militaris) từ lâu đã được biết đến là một loại dược liệu quý giá trong y học cổ truyền, với những tác dụng vượt trội như tăng cường hệ miễn dịch, chống lão hóa và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý. Ngoài ra, nấm Đông trùng hạ thảo có tác dụng điều hòa các chứng rối loạn lipit máu, viêm phế quản mạn, hen phế quản, viêm thận mạn tính, suy thận, rối loạn nhịp tim, cao huyết áp, viêm mũi dị ứng, viêm gan B mạn tính và thiểu năng sinh dục. Ngoài ra, nó còn được dùng trong hỗ trợ điều trị một số bệnh rối loạn miễn dịch và hỗ trợ điều trị ung thư.
Với sự phát triển của công nghệ sinh học hiện nay, nhiều nước đã thành công trong việc nuôi quả thể và phát triển công nghiệp sản xuất nấm đông trùng hạ thảo như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản và Malaysia đã sản xuất được nấm đông trùng hạ thảo trên quy mô công nghiệp từ năm 1995. Ở Việt Nam, các nhà khoa học chỉ mới bắt đầu nghiên cứu nấm Đông trùng hạ thảo nên còn gặp nhiều khó khăn cả về cơ sở vật chất và kiến thức. Các báo cáo khoa học về Cordyceps sp. tại Việt Nam còn rất ít so với khối lượng nghiên cứu đồ sộ trên thế giới.
Tỉnh An Giang, đã có một số cơ sở, đơn vị nghiên cứu và sản xuất thành công nấm Đông trùng hạ thảo. Việc rút ngắn thời gian nuôi trồng cũng như cải tiến quy trình nhằm tăng chất lượng và số lượng vụ nuôi trong cùng thời gian là nhu cầu thiết yếu tại các cơ sở nuôi trồng nấm. Thời gian qua, nhóm cán bộ Trung tâm Khuyến nông đã nghiên cứu thực hiện thành công đề tài “Cải tiến quy trình nuôi trồng để tăng hàm lượng dược chất của hai chủng nấm đông trùng hạ thảo NBRC 100741 và NBRC 9787”.
Để đạt được hiệu quả cao nhất, nhóm nghiên cứu đã tiến hành nhiều thử nghiệm khác nhau, nhằm tìm ra công thức môi trường tối ưu. Kết quả đã chứng minh sự khác biệt có ý nghĩa khi bổ sung thêm một số thành phần dinh dưỡng vào môi trường nuôi trồng truyền thống. Cụ thể, việc bổ sung glucose (15g/L), peptone (15g/L) và cao nấm men (5g/L) đã tạo ra một môi trường lý tưởng, giúp các chủng nấm phát triển vượt trội và tổng hợp được hàm lượng dược chất cao hơn đáng kể và rút ngắn thời gian và quy trình phù hợp với đặc điểm sản xuất tại địa phương.
Đề tài đã tập trung nghiên cứu quy trình thời gian lan tơ, thời gian xuất hiện mầm, thu hoạch và hiệu suất sinh học. Đồng thời, đánh giá hàm lượng 4 hoạt chất adenosine, cordycepin, polysaccharide và triterpenoid của hai chủng nấm đông trùng hạ thảo NBRC 100741 và NBRC 9787 được nuôi trồng theo hai quy trình. Đây là những chủng nấm có tiềm năng sinh trưởng tốt và được lựa chọn cẩn thận để đảm bảo tính khả thi của nghiên cứu. Ở chủng NBRC 9787, sự cải tiến môi trường đã mang lại những kết quả hết sức tích cực, hàm lượng các dược chất đã tăng cao một cách rõ rệt. Cụ thể: Adenosine đạt 1.264,3 mg/Kg, Cordycepin đạt 4.619,60 mg/Kg, Polysaccharide tổng đạt 12,8% w/w, Triterpenoid tổng đạt 4,318% w/w. Hiệu suất sinh học của chủng này cũng đạt mức cao, lên tới 45,6%, chứng minh rằng quy trình mới không chỉ giúp tăng chất lượng mà còn tối ưu hóa sản lượng, mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Về chủng NBRC 100741 thời gian nuôi trồng đã giảm xuống chỉ còn 50,1 ngày, đây là một bước tiến lớn, giúp rút ngắn chu kỳ sản xuất, từ đó tăng năng suất và giảm chi phí. Hàm lượng dược chất của chủng này cũng tăng rõ rệt: Adenosine đạt 1.780,1 mg/Kg, Cordycepin đạt 5.901,05 mg/Kg, Polysaccharide tổng đạt 14,5% w/w, Triterpenoid tổng đạt 4,731% w/w. Hàm lượng cordycepin và adenosine cao đã khẳng định tiềm năng to lớn của chủng nấm này khi được nuôi cấy trong môi trường mới.
Kết quả nghiên cứu chủng NBRC 100741 và NBRC 9787 cho thấy hàm lượng các dược chất đã tăng cao và rút ngắn thời gian nuôi trồng. Đây là một yếu tố then chốt, giúp tăng dược tính cũng như tăng tần suất sản xuất và giảm chi phí. Điều này làm cho quy trình sản xuất trở nên dễ tiếp cận và có tính phổ biến cao, đặc biệt đối với các hộ nông dân và doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Với những thành công ban đầu, nhóm nghiên cứu đã chứng minh rằng việc đầu tư vào khoa học và công nghệ là chìa khóa để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp. Việc áp dụng quy trình cải tiến này sẽ giúp các sản phẩm Đông trùng hạ thảo của An Giang đạt chuẩn chất lượng cao, có hàm lượng dược chất ổn định, đáp ứng được nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường, đồng thời xây dựng thương hiệu uy tín cho sản phẩm địa phương.
Bài và ảnh: Trương Trần Thuận
