Nghề cá quy mô nhỏ (SSF) sử dụng hơn 90 phần trăm ngư dân và công nhân đánh bắt cá trên toàn thế giới và trong số đó, 96 phần trăm sống ở các nước đang phát triển, nơi họ sản xuất lượng cá để tiêu thụ trực tiếp trong nước gần bằng nghề cá quy mô lớn, Nhưng, những đóng góp của nghề cá quy mô nhỏ vào phát triển bền vững chưa được làm sáng tỏ.
Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp, “Nghề cá thủ công hoặc quy mô nhỏ là nghề cá truyền thống liên quan đến các hộ đánh bắt cá (khác với các công ty thương mại), sử dụng một lượng vốn và năng lượng tương đối nhỏ, tàu đánh cá tương đối nhỏ (nếu có), thực hiện các chuyến đánh bắt ngắn, gần bờ và chủ yếu để tiêu thụ tại địa phương. Chúng có thể là để tự cung tự cấp hoặc thương mại.
Tại sao nghề cá quy mô nhỏ lại quan trọng?
Nghề cá quy mô nhỏ đóng vai trò quan trọng trong sinh kế của hàng triệu người trên khắp thế giới. Phân ngành này đa dạng và phân tán – nghề cá quy mô nhỏ hoạt động trên toàn cầu trong cả hệ sinh thái biển và nội địa. Chúng đóng vai trò là xương sống của nền kinh tế địa phương và có nguồn gốc sâu xa từ truyền thống văn hóa và mối liên hệ với địa điểm. Mặc dù có tầm quan trọng đối với sinh kế, an ninh lương thực và dinh dưỡng, nghề cá quy mô nhỏ thường bị các nhà hoạch định chính sách bỏ qua và bị xã hội đánh giá thấp và không công nhận.
Mới đây, nghiên cứu của nhóm tác giả Xavier Basurto et al., (2025), xuất bản trên tập chí Nature vào ngày 15 tháng 1 năm 2025 cho rằng cần làm sáng tỏ những đóng góp đa chiều của nghề cá quy mô nhỏ, cũng theo tác giả, phát triển bền vững hướng tới mục tiêu “không bỏ lại ai phía sau”. Mặc dù vậy, sự chú ý còn hạn chế đối với nghề cá quy mô nhỏ (SSF) và tầm quan trọng của chúng trong việc xóa đói giảm nghèo. Thông qua phương pháp tiếp cận dựa trên dữ liệu đa chiều và hợp tác, chúng tôi ước tính rằng SSF cung cấp ít nhất 40% (37,3 triệu tấn) sản lượng đánh bắt thủy sản toàn cầu và 2,3 tỷ người với trung bình 20% lượng tiêu thụ trong chế độ ăn uống của họ gồm sáu vi chất dinh dưỡng chính cần thiết cho sức khỏe con người.
Trên toàn cầu, sinh kế của 1 trong số 12 người, gần một nửa trong số họ là phụ nữ, phụ thuộc ít nhất một phần vào nghề cá quy mô nhỏ, tổng cộng tạo ra 44% (77,2 tỷ đô la Mỹ) giá trị kinh tế của tất cả các loại thủy sản được đánh bắt. Ở cấp khu vực, SSF châu Á cung cấp cá, hỗ trợ sinh kế và cung cấp dinh dưỡng cho số lượng người lớn nhất. So với tổng sản lượng đánh bắt của ngành thủy sản (bao gồm cả nghề cá quy mô lớn và quy mô nhỏ), trên tất cả các khu vực, SSF châu Phi cung cấp nhiều sản lượng đánh bắt và dinh dưỡng nhất, và SSF ở châu Đại Dương cải thiện sinh kế nhiều nhất. Việc duy trì và tăng cường những đóng góp đa chiều của SSF vào phát triển bền vững đòi hỏi những hành động có mục tiêu và hiệu quả, đặc biệt là tăng cường sự tham gia của ngư dân vào quản lý và quản trị chung. Nếu không có quản lý và quản trị tập trung vào những đóng góp đa chiều của SSF, tình trạng thiệt thòi của hàng triệu ngư dân và công nhân ngành thủy sản sẽ trở nên tồi tệ hơn.
Hàng loạt kết quả từ sự hợp tác nghiên cứu của FAO, Đại học Duke và WorldFish đã công bố báo cáo “Làm sáng tỏ những vụ thu hoạch ẩn giấu”, một nghiên cứu toàn diện phân tích tầm quan trọng toàn cầu của quy mô nhỏ đối với phát triển bền vững và an ninh lương thực.
Một số phát hiện chính từ báo cáo:
- Nghề đánh bắt cá quy mô nhỏ sản xuất 37 triệu tấn thực phẩm thủy sản mỗi năm, chiếm khoảng 40 phần trăm sản lượng đánh bắt toàn cầu.
- Năm 2016, ước tính có 492 triệu người ít nhất phụ thuộc một phần vào nghề cá quy mô nhỏ để kiếm sống. 60 triệu người có việc làm toàn thời gian hoặc bán thời gian trong nghề cá quy mô nhỏ chiếm 90 phần trăm tổng số việc làm trong ngành thủy sản trên toàn thế giới.
- Khoảng bốn trong số 10 người tham gia vào hoạt động đánh bắt cá quy mô nhỏ thông qua việc làm trực tiếp hoặc đánh bắt cá tự cung tự cấp là phụ nữ .
- Cá giàu chất dinh dưỡng vi lượng cần thiết cho sức khỏe và sự phát triển.
- Sự đồng quản lý giữa cộng đồng và chính quyền được cho là sẽ thực hiện được 20 phần trăm sản lượng đánh bắt thủy sản quy mô nhỏ.
Việc công nhận những đóng góp của ngư dân đánh bắt quy mô nhỏ là rất quan trọng khi các quốc gia đang nỗ lực thích ứng với biến đổi khí hậu và giải quyết những thách thức của dân số ngày càng tăng. Nghề cá quy mô nhỏ là yếu tố thiết yếu để thành công: chúng là một phần không thể thiếu của hệ thống lương thực và nền kinh tế địa phương, tuy nhiên, ngư dân đánh bắt quy mô nhỏ là một trong những nhóm dễ bị tổn thương nhất trước những thay đổi về lưu vực và bờ biển.
Việc thống kê đầy đủ và nghiên cứu sẽ giúp cung cấp thông tin cho các quá trình hoạch định chính sách toàn cầu để quản lý phù hợp và trao quyền cho cộng đồng đánh cá, tổ chức của họ và những người ủng hộ để đưa ra lập luận mạnh mẽ cho hoạt động đánh bắt cá quy mô nhỏ có năng suất, bền vững và công bằng./.
TS. LÊ VĂN DŨNG
